Τα «σιδηροδρομικά» ρολόγια και η ιστορία τους

Τι είναι

Τον 19^ο αιώνα οι σιδηροδρομικές μεταφορές άρχισαν να καθιστούν απαραίτητο τον υπολογισμό και την μέτρηση του χρόνου. Τους προηγούμενους αιώνες ο υπολογισμός του χρόνου αποτελούσε προνόμιο των εύπορων ή των επιστημόνων. Ο απλός λαός δεν ενδιαφερόταν εφ’ όσον η εργάσιμη ημέρα άρχιζε με την ανατολή του ήλιου και τελείωνε με τη δύση του.

Οι σιδηροδρομικές συγκοινωνίες άλλαξαν τα δεδομένα και τα ωράρια έγιναν απαραίτητα όχι μόνον

για τον σχεδιασμό και την ομαλή εκτέλεση των δρομολογίων, αλλά και για την αποφυγή ατυχημάτων όπως πχ στις διασταυρώσεις  ή στις μονές γραμμές διπλής κατεύθυνσης, όταν δηλ. δεν έπρεπε να περάσουν ταυτόχρονα δύο τρένα.

Συνεπώς χρησιμοποιούνταν δυο είδη ρολογιών: τα μεγάλα σταθερά ρολόγια που τοποθετούνταν στους σιδηροδρομικούς σταθμούς και τα φορητά ρολόγια που χορηγούνταν στους υπαλλήλους. Τότε τα ρολόγια ήταν υπερβολικά ακριβά και οι υπάλληλοι δεν μπορούσαν να τα αγοράσουν μόνοι τους και θα έπρεπε να τους τα προμηθεύσει η εταιρεία.

Αρκετά σιδηροδρομικά ατυχήματα αποδόθηκαν σε κακό συγχρονισμό των ρολογιών των μηχανοδηγών ή των σιδηροδρομικών υπαλλήλων γενικότερα. Το αποκορύφωμα ήταν εκείνο του 1891 (Οχάιο - ΗΠΑ) που στοίχισε τη ζωή σε 11 άτομα. Τα επόμενα χρόνια (1893) η General Railroad Timepiece Standards θέσπισε αυστηρούς κανόνες ποιότητας και λειτουργίας για τα ρολόγια σιδηροδρομικής χρήσης.

Σε γενικές γραμμές οι προδιαγραφές ήταν:

-το ρολόι να μην έχει μπροστινό καπάκι

-οι αριθμοί να είναι αραβικοί μαύρου χρώματος και ευδιάκριτοι

-οι δείκτες να είναι μαύρου ευδιάκριτου χρώματος

-το καντράν να είναι λευκό

-η ρύθμιση της ώρας να γίνεται με λεβιέ (lever)

-το μέγεθος να είναι '16' 'ή '18'(τουλάχιστον 43.18mm)

-να έχει τουλάχιστον 17 ρουμπίνια

-να μην 'χάνει' πάνω από 30 δευτερόλεπτα την εβδομάδα

-κ.α.

Η εφαρμογή των κανόνων αυτών οδήγησε στην γιγάντωση της φήμης των «σιδηροδρομικών ρολογιών» που για την αμερικανική αγορά, ορίζονταν ως «ρολόγια τα οποία πληρούσαν τις προδιαγραφές για χρήση στους σιδηροδρόμους».

Η φήμη αυτή έφτασε μέχρι την Ευρώπη και οι ευρωπαϊκές ωρολογοποιείες προσπάθησαν να την εκμεταλλευτούν ώστε να κερδίσουν μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς. Κάποιες από αυτές κατασκεύασαν ρολόγια που πληρούσαν τις αμερικάνικες προδιαγραφές όπως η Longines (express monarch, express leader), η Omega (CCCR, CDR, CCR, DR) και η Zenith (extra, superior, prima). Οι περισσότερες όμως, εταιρείες διέδιδαν ως «σιδηροδρομικό» το ρολόι που πουλούσαν σε διάφορους ευρωπαϊκούς σιδηροδρομικούς οργανισμούς. Φυσικά στην Ευρώπη δεν υπήρχαν ενιαίες προδιαγραφές και ο κάθε σιδηροδρομικός οργανισμός επέλεγε με βάση τα δικά του κριτήρια που συνήθως βασίζονταν στη σχέση τιμής/απόδοσης  (δηλ. προσπαθούσαν να πάρουν όσο το δυνατόν καλύτερο προϊόν ξοδεύοντας λιγότερα).

Εφόσον όμως, η φήμη των σιδηροδρομικών ρολογιών ήταν ανάλογη με εκείνη των αμερικάνικων, πολλές εταιρείες δεν δίσταζαν να κατασκευάζουν φτηνά ρολόγια και να χαράζουν στο καπάκι ένα τρένο ώστε να το πουλούν ως σιδηροδρομικό!

Με βάση όμως τα ανωτέρω στην Ευρώπη για να χαρακτηριστεί «σιδηροδρομικό» ένα ρολόι θα πρέπει να έχει χρησιμοποιηθεί από τους υπαλλήλους κάποιου σιδηροδρομικού οργανισμού» ενώ, στην Αμερική «θα πρέπει να πληροί τις προδιαγραφές για χρήση στους σιδηροδρόμους». Είναι εμφανής λοιπόν η διαφορά ποιότητας που μπορεί να υπάρχει μεταξύ του ρολογιού της μιας ή της άλλης κατηγορίας. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπήρξαν και ευρωπαϊκά σιδηροδρομικά ρολόγια υψηλής ποιότητας.

Αμερικάνικα σιδηροδρομικά ρολόγια

φωτ. 1

Το πρώτο (φωτ. 1) είναι της εταιρείας Hamilton και φέρει μάλιστα τη χαρακτηριστική επιγραφή “Railway Special”. Το καντράν είναι πορσελάνινο με “Montgomery” σχεδιασμό, ενώ ο μηχανισμός είναι ο 992Β με 21 ρουμπίνια.

φωτ. 2

Το δεύτερο (φωτ. 2) είναι ένα Illinois Bunn Special και αυτό με “Montgomery” καντράν και με μηχανισμό με 21 ρουμπίνια.

Ιταλικά σιδηροδρομικά ρολόγια

Το 1905 ιδρύθηκαν οι ιταλικοί σιδηρόδρομοι (Ferrovie dello Stato). Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους χρησιμοποίησαν ρολόγια από διάφορες ελβετικές εταιρείες μεταξύ αυτών και κάποιων που υιοθετούσαν την «τεχνική Roskopf». O Georges Frederic Roskopf ήταν ένας ευφυής ωρολογοποιός του 19^ου αιώνα ο οποίος κατάφερνε να κατασκευάζει αξιόπιστα ρολόγια χαμηλού κόστους. Η τεχνική με την οποία έφτιαχνε τους μηχανισμούς του ο Roskopf, αντιγράφτηκε κατά κόρον από όποιον ήθελε να φτιάξει ένα φτηνό ρολόι στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Έχω δει πάρα πολλά ρολόγια με μηχανισμούς «τεχνικής Roskopf» και με επιγραφή «Ferrovie dello Stato». Τα ρολόγια αυτά δεν είναι ίδια μεταξύ τους ούτε όσον αφορά το εξωτερικό σχεδιασμό ούτε τους μηχανισμούς. Κάποιοι λένε ότι κατασκευάστηκαν από ανομοιογενή φτηνά υλικά από ελβετική εταιρεία και χορηγήθηκαν σε απλούς εργάτες των ιταλικών σιδηροδρόμων. Δεν αποκλείεται όμως, κάποια από αυτά να είναι πλαστά και να μην έχουν καμιά σχέση με τους ιταλικούς σιδηροδρόμους. Πάντως όλες οι μαρτυρίες συμπίπτουν πως τα ρολόγια αυτά πράγματι χρονολογούνται από τις αρχές του 20^ου αιώνα και δεν είναι μεταγενέστερα.

φωτ. 3

Το πρώτο στην φωτογραφία 3 φαίνεται να έχει πορσελάνινο καντράν, αλλά δυστυχώς δεν έχουμε φωτογραφία του μηχανισμού του (είναι όμως, σίγουρα "Roskopf").

φωτ. 4

Το δεύτερο (φωτ. 4) έχει εξαιρετικά σκαλισμένη κάσα. Η επιγραφή στον μηχανισμό «brevet 22873» παραπέμπει σε ελβετικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας του 1902 περίπου (συμπίπτει χρονικά).

Αναφέρεται πως γύρω στο 1890 η εταιρεία Cortebert Watch Co. άρχισε να κατασκευάζει υψηλής ποιότητας ρολόγια «τεχνικής Roskopf» κρατώντας το κόστος σε λογικά επίπεδα. Ακολούθως η εταιρεία Cortebert  δραστηριοποιήθηκε αρκετά στην σιδηροδρομική αγορά προσφέροντας αξιόπιστα, αλλά όχι ακριβά προϊόντα. 

φωτ. 5

Οι τουρκικοί σιδηρόδρομοι επέλεξαν τα ρολόγια Cortebert (φωτογραφία 5. Ο μηχανισμός αυτός δεν είναι «τεχνικής Roskopf»).

Το 1923 η Cortebert συνεργάστηκε με την ιταλική Perseo η οποία το 1927 κέρδισε τον διαγωνισμό προμήθειας ρολογιών των ιταλικών σιδηροδρόμων. Έτσι η Perseo έγινε για όλο σχεδόν τον 20^ο αιώνα, ο επίσημος χορηγός ρολογιών των ιταλικών σιδηροδρόμων.

Ελληνικά σιδηροδρομικά ρολόγια

Τα περισσότερα ρολόγια που έχουμε δει φέρουν την επιγραφή «Σιδηρόδρομοι Πελοποννήσου»  που αναφέρεται στους «ΣΠΑΠ»  (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς Αθηνών Πελοποννήσου). Το δίκτυο των ΣΠΑΠ άρχισε να κατασκευάζεται το 1882. Το 1884 λειτούργησε η πρώτη διαδρομή από την Κόρινθο στο Καλαμάκι ώστε να ενωθεί συγκοινωνιακά ο Κορινθιακός με το Σαρωνικό (δεν είχε κατασκευαστεί ακόμη η διώρυγα της Κορίνθου). Το έργο ολοκληρώθηκε το 1904.

φωτ. 6

Το πρώτο ρολόι (φωτ. 6) φέρει ελβετικό μηχανισμό και είναι της Phenix μιας εταιρείας που κατασκεύαζε ποιοτικά ρολόγια από το 1873 περίπου.

φωτ. 7

Ένα ακόμη ρολόι των ΣΠΑΠ είναι το Omega της επόμενης φωτογραφίας (7).

φωτ. 8

Το επόμενο ρολόι είναι ένα Zenith με την επιγραφή «ΣΕΚ» (φωτ. 8). ΟΙ «Σιδηρόδρομοι του Ελληνικού Κράτους» ιδρύθηκαν το 1920.