Πριν από 41 χρόνια με επίκεντρο το Πολυτεχνείο ξέσπασε ένα ισχυρό κύμα αντίθεσης και αντίστασης στο καθεστώς της Χούντας με τα γνωστά συνθήματα: «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία», «Κάτω η χούντα», «Εθνική ανεξαρτησία», «Έξω οι ΗΠΑ και ΝΑΤΟ». Μέσα σε τρεις μέρες πήρε τα χαρακτηριστικά ενός λαϊκού ξεσηκωμού.
Το κύμα της εξέγερσης ξεκίνησε από το Πολυτεχνείο, απλωνόταν ώρα με την ώρα σε εργατικές γειτονιές, σε τεχνικές σχολές, σε Γυμνάσια, σε χώρους δουλειάς και σε άλλες πόλεις Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Γιάννενα. Ήταν εντυπωσιακή η γρήγορη εξάπλωση της λαϊκής παρέμβασης, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι σε όλους αυτούς τους χώρους οι οργανωμένες δυνάμεις ήταν ελάχιστες. Βέβαια, αρκούσε ένας πρωτοπόρος αγωνιστής να βγει μπροστά θαρραλέα για να ξεσηκωθεί η γειτονιά, η σχολή, το εργοστάσιο.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ενώ οι κατασταλτικοί μηχανισμοί της χούντας και του κράτους ήταν παρόντες και οι συγκρούσεις συνεχείς, σκληρές, και αιματηρές, κυριαρχούσε μέσα στον κόσμο ένα πνεύμα αφοβίας, ο κόσμος αψηφούσε τον κίνδυνο, έβγαινε στο δρόμο. Ήταν ένα ξέσπασμα ελευθερίας.
Ήταν ταυτόχρονα μια έκρηξη λαϊκής πρωτοβουλίας, αυτενέργειας, συλλογικότητας, αλληλεγγύης.
Στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου εκφράστηκε η σύνδεση του φοιτητικού κινήματος με το εργατικό κίνημα. Η άνοδος του εργατικού κινήματος το 1973 ήταν σημαντική συγκριτικά με τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας. Το δυνάμωμα του φοιτητικού κινήματος «πατούσε» πάνω στο λαϊκό παράγοντα, στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. Στην ουσία ήταν άμεσα συνδεδεμένο με αυτό.
Είναι γνωστό ότι ο λαϊκός ξεσηκωμός πνίγηκε στο αίμα την τρίτη μέρα. Η χούντα συνέχισε με νέα ηγεσία και με ένα νέο όργιο συλλήψεων, τρομοκρατίας, βασανισμών.
Παρ' όλα αυτά, η κατάσταση πια μέσα στο λαό και στη νεολαία δεν ήταν ίδια. Ο φόβος είχε σπάσει. Η χούντα είχε πληγεί ανεπανόρθωτα. Το Πολυτεχνείο ήταν η αρχή του τέλους της χούντας. Μάλιστα, η κατάρρευση της χούντας κάτω από τα εγκλήματά της συνοδεύεται ταυτόχρονα και με άνοδο του εργατικού και λαϊκού κινήματος και σε άλλες χώρες. Πριν την κατάρρευση της χούντας στην Ελλάδα έχουμε την ανατροπή της δικτατορίας στην Πορτογαλία με τη γνωστή επανάσταση των γαρυφάλλων.
Το χρονικό του ξεσηκωμού
Το 1973 βρίσκει το φοιτητικό κίνημα σε μια κρίσιμη καμπή του. Η χούντα οργανώνει επίθεση εναντίον του. Το Γενάρη δημοσιεύει το λεγόμενο «καταστατικό χάρτη» της Ανώτατης Παιδείας, με τον οποίο θέλει να κάμψει τους φοιτητές. Παρά το μπαράζ διώξεων, που έχει εξαπολύσει η χούντα, στις 14 Φλεβάρη, με τη συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο, μπαίνουμε σε μια ανώτερη φάση των αγώνων, κορυφαία στιγμή του έχει την κατάληψη της Νομικής στις 21-22 Φλεβάρη, η οποία και λήγει με μαζική διαδήλωση στους δρόμους της Αθήνας.
Το Μάρτη, νέες καταλήψεις στην Ιατρική και ξανά στη Νομική. Οι κινητοποιήσεις απλώνονται και σε άλλες πόλεις, Θεσσαλονίκη, Πάτρα. Στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, το φοιτητικό κίνημα διαθέτει περισσότερα περιθώρια ζύμωσης, νόμιμης ή μισονόμιμης δράσης. Έτσι φτάσαμε στον ξεσηκωμό του Νοέμβρη. Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου, ως κορύφωση του αντιδικτατορικού αγώνα, προετοιμάστηκε σε ό,τι αφορά τα αιτήματα, τα συνθήματα, τους στόχους πάλης σε όλους τους προηγούμενους αγώνες του λαού.
Την Πέμπτη 15 Νοέμβρη και την Παρασκευή 16 Νοέμβρη χιλιάδες εργαζομένων κατεβαίνουν στο Πολυτεχνείο. Με πρωτοβουλία της ΚΟΑ του ΚΚΕ, που από το πρωί της Πέμπτης ρίχτηκε στη μάχη του καλέσματος των εργαζομένων, οι γύρω δρόμοι γεμίζουν με κόσμο. Η κατάληψη αποκτά χαρακτηριστικά παλλαϊκού ξεσηκωμού.
Την Πέμπτη, ο κόσμος που αρχίζει να συγκεντρώνεται στους γύρω δρόμους συγκρούεται με την αστυνομία, η οποία τους εμποδίζει να ενωθούν με τους φοιτητές. Με την ενεργητική συμμετοχή της ΚΝΕ, μαθητές μόλις σχολούν πηγαίνουν στο χώρο. Και οργανώνεται η κατάληψη, με μοίρασμα προκηρύξεων, τη λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού, ακούγονται παντού αντιαμερικανικά και αντιχουντικά συνθήματα. Οι συγκεντρωμένοι μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο είναι χιλιάδες.
Στις 16 Νοέμβρη, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία και καλούσε την «εργατική τάξη και το λαό να εκδηλώσει ακόμη πιο μαζικά τη συμπαράσταση και τη βοήθεια στους φοιτητές. Η καλύτερη συμπαράσταση είναι να οργανώσουν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι το δικό τους αγώνα κατά της ακρίβειας, για την αύξηση μεροκάματων και μισθών, για συνδικαλιστικές και πολιτικές ελευθερίες. Καλούμε τους φαντάρους, τους δημοκράτες αξιωματικούς να μη χτυπήσουν τα ηρωικά παιδιά που αγωνίζονται για μια δίκαιη υπόθεση. Καλούμε τους ξενιτεμένους Έλληνες να εκφράσουν την αλληλεγγύης τους προς τους φοιτητές και να απαιτήσουν την κατάπαυση της τρομοκρατίας και την άμεση ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Κάνουμε έκκληση στη διεθνή κοινή γνώμη να συμπαρασταθεί στους φοιτητές μας με την πολύτιμη αλληλεγγύη της».
Την ίδια μέρα χιλιάδες κόσμου κατεβαίνουν σε διαδήλωση από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας και από την Πατησίων και συγκλίνουν στο Πολυτεχνείο. Το πιο οργανωμένο κομμάτι είναι των οικοδόμων, αλλά συμμετέχουν και ιδιωτικοί υπάλληλοι και πολλοί νέοι και μαθητές. Υπολογίζεται να είναι σε κινητοποίηση γύρω στις 150.000 λαού. Η αστυνομία εντείνει τις επιθέσεις με δακρυγόνα, κλομπ και σφαίρες. Αλλά το ηθικό του λαού δεν κάμπτεται. Οι διαδηλωτές διαλύονται και ξανασυγκεντρώνονται. Γεγονός που δείχνει ότι η χούντα καταλαβαίνει και φοβάται την εργατική, τη λαϊκή συμμετοχή στην ανατρεπτική ενάντιά της πάλη. Ήταν τότε που έγειρε η πλάστιγγα στην απόφαση για ένοπλη επέμβαση.
Από τις 16 Νοέμβρη το απόγευμα η αστυνομία αρχίζει να χτυπάει άγρια τις μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και γύρω από το Πολυτεχνείο όπου έχουν κινητοποιηθεί οι οικοδόμοι, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, άλλοι κλάδοι εργαζομένων, αγρότες από τα Μέγαρα.
Την τρίτη μέρα, Σάββατο 17 Νοέμβρη 1973, ο λαϊκός ξεσηκωμός πνίγηκε στο αίμα. Να πως αφηγήθηκε τα γεγονότα εκείνης της μέρας ο ανταποκριτής του πρακτορείου ΤΑΣ στην Αθήνα (αναμετάδοση από το ραδιοφωνικό σταθμό «Φωνή της Αλήθειας»):
«Οι κεντρικοί δρόμοι της Αθήνας καλύπτονται ακόμη από σύννεφο δηλητηριωδών αερίων. Η αστυνομία έριξε στους δρόμους και σε κεντρικά σημεία της πρωτεύουσας πολλές δακρυγόνες βόμβες, όταν τη νύκτα προς το Σάββατο χιλιάδες Αθηναίοι ξεχύθηκαν στους δρόμους, εκδηλώνοντας τη συμπάθειά τους προς τους αγωνιζόμενους φοιτητές.
Στους δρόμους της Αθήνας εμφανίστηκαν επίσης τανκς και τεθωρακισμένα οχήματα της αστυνομίας. Μετά τα μεσάνυκτα εμφανίστηκαν στο κέντρο της πρωτεύουσας και στρατιωτικές δυνάμεις. Οι φοιτητές ζητούσαν ριζοσπαστικές δημοκρατικές αλλαγές, στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Ενάντιά τους το καθεστώς έστειλε τανκς και αστυνομικές δυνάμεις. Τα τανκς έσπασαν τα κιγκλιδώματα του προαυλίου του Πολυτεχνείου και ισχυρές αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις κατέλαβαν εξ εφόδου το κτίριο. Ως τις πρωινές ώρες λειτουργούσε ο ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου και οι φοιτητές πληροφορούσαν το λαό για την επίθεση και τον καλούσαν να τους συμπαρασταθεί.
Το βράδυ της Παρασκευής και συγκεκριμένα μετά τις 8 η ώρα έως 50 χιλιάδες λαού της Αθήνας είχαν συγκεντρωθεί έξω από το κτίριο του Πολυτεχνείου. Πολλοί κρατούσαν πλακάτ και αφίσες με συνθήματα κατά του καθεστώτος και της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Μοιράστηκαν πολλές προκηρύξεις και φέιγ βολάν που είχαν γραφεί είτε με το χέρι είτε στη γραφομηχανή είτε είχαν τυπωθεί στον πολύγραφο. Ένα από αυτά τα τρικ έγραφε: Προς όλους τους φοιτητές και τους κατοίκους της Αθήνας, πατριώτες: Ενωθείτε στον αγώνα ενάντια στο φασισμό. Σας προσκαλούν οι συνάδελφοί σας, οι φοιτητές, οι εργάτες στο προαύλιο του Πολυτεχνείου. Υποστηρίξτε τον αγώνα ενάντια στο φασισμό. Ενωθείτε. Με ενωμένες τις δυνάμεις θα ρίξουμε τη χούντα.
Ο ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου λειτουργούσε συνεχώς. Μεγάλα μεγάφωνα που είχαν τοποθετηθεί στα παράθυρα του κτιρίου μετέδιδαν εκκλήσεις και συνθήματα: "Κάτω η χούντα". "Ζήτω η ελεύθερη Ελλάδα". "Ο φασισμός δεν θα περάσει". "'Εξω οι Αμερικάνοι από την Ελλάδα". "Κάτω το ΝΑΤΟ" και άλλα. Χιλιάδες λαού περικύκλωσαν πολλά δημόσια και κυβερνητικά κτίρια και αποπειράθηκαν να μπουν στο υπουργείο Δημοσίας Τάξης και στο Δημαρχείο.
Κατά τις 9 η ώρα το βράδυ στους δρόμους της Αθήνας εμφανίστηκαν τεθωρακισμένα αυτοκίνητα. Ενάντια στους διαδηλωτές ρίχθηκαν δακρυγόνες βόμβες. Χιλιάδες αστυνομικοί επιτέθηκαν κατά των διαδηλωτών. Στους δρόμους στήθηκαν οδοφράγματα και άναψαν φωτιές. Ο ραδιοσταθμός των φοιτητών απηύθυνε έκκληση προς τον Ερυθρό Σταυρό και προς τους Αθηναίους να παράσχουν ιατρική και φαρμακευτική βοήθεια προς τους τραυματίες. Ο σταθμός έλεγε: "Είμαστε περικυκλωμένοι από τανκ, μας πυροβολούν". Η έκκληση απηυθύνθηκε και στις πρωινές ώρες και μετά ο σταθμός σταμάτησε τη λειτουργία του.
Μεταξύ των διαδηλωτών υπάρχουν νεκροί και πολλοί τραυματίες».
Να μάθουν οι νέες και οι νέοι την αλήθεια
«Οι νέες και οι νέοι, μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενοι, άνεργοι, έχουν δικαίωμα και πρέπει να μάθουν την αλήθεια για το λαϊκό ξεσηκωμό το Νοέμβρη του '73, τις καταλήψεις της Νομικής που προηγήθηκαν. Να μάθουν για το ρόλο που έπαιξε η στρατιωτική δικτατορία για την προάσπιση των συμφερόντων της πλουτοκρατίας, των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.
Να απομονώσουν τη ναζιστική Χρυσή Αυγή, που ρίχνει λάσπη και συκοφαντεί την αντιδικτατορική πάλη του λαού και της νεολαίας. Να αποκρούσουν και όσους διαστρεβλώνουν τον ηρωικό ξεσηκωμό του Νοέμβρη του ’73, τη μεγάλη συμβολή του ΚΚΕ και της ΚΝΕ σε όλο τον αντιδικτατορικό αγώνα, στις καταλήψεις της Νομικής και του Πολυτεχνείου, στη σκληρή πάλη, καθ’ όλη την 7ετία, για να αναπτυχθεί η αντίσταση του λαού και της νεολαίας, για να σπάσει ο φόβος, ο συμβιβασμός και η μοιρολατρία ενάντια στον αντικομμουνισμό που ήταν η επίσημη ιδεολογία της στρατιωτικής δικτατορίας, του κράτους και των αστικών κομμάτων που έστρωσαν το δρόμο για την επιβολή της».
Αυτό υπογραμμίζει ανάμεσα σε άλλα το ΚΚΕ στην ανακοίνωσή του για τον ηρωικό ξεσηκωμό του Νοέμβρη υπενθυμίζοντας ότι: «Η μετάβαση απ’ τη στρατιωτική δικτατορία στην αστική δημοκρατία δεν έδωσε ουσιαστική και οριστική λύση στα λαϊκά προβλήματα της φτώχειας, της ανεργίας, της διαρκούς υπονόμευσης των κατεκτημένων λαϊκών δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Σήμερα αποδεικνύεται ότι ο καπιταλισμός δεν εξανθρωπίζεται, δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις λαϊκές ανάγκες ούτε να εξασφαλίσει ειρήνη για τους λαούς. Οι κρίσεις, η ανεργία, η φτώχεια, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι θα υπάρχουν όσο η εξουσία θα βρίσκεται στα χέρια των καπιταλιστών».
Οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες στη διάρκεια της στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας πρόσφεραν χωρίς αναστολές τις περισσότερες θυσίες και δημιούργησαν αγωνιστικά πρότυπα μέσα στο λαό, τροφοδότησαν την ανάταση του κινήματος.
Το ΚΚΕ είναι περήφανο για τα μέλη και στελέχη του, τους ΚΝίτες και τις ΚΝίτισσες, τους φίλους και οπαδούς του, τα μέλη της Αντι-ΕΦΕΕ, που πήραν μέρος στην αντιδικτατορική πάλη, που έμειναν όρθιοι στα κρατητήρια της Ασφάλειας, δεν λύγισαν από τα βασανιστήρια στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, στη Μπουμπουλίνας, στις φυλακές, τις εξορίες και τα στρατοδικεία, σε κάθε τόπο μαρτυρίου.